Αποστολή έκθεσης σχετικά με την απλούστευση των διαδικασιών αναγκαστικής απαλλοτρίωσης

Η Κεντρική Επιτροπή Απλούστευσης Διαδικασιών, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της, επέλεξε να ασχοληθεί με την απλούστευση των διαδικασιών αναγκαστικής απαλλοτρίωσης και για το λόγο αυτό συνέταξε σχετική Έκθεση στην οποία παρουσιάζει τις διαπιστώσεις και τις προτάσεις της για τις διαδικασίες αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, οργανικά στοιχεία των οποίων -και βασικά προβλήματα- αποτελούν η δέσμευση της ιδιοκτησίας και η καταβολή της σχετικής αποζημίωσης.
Οι διαδικασίες αυτές ρυθμίζονται από ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο που περιλαμβάνει συνταγματικές διατάξεις, πληθώρα νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων και πλούσια σχετική νομολογία. Οι διαδικασίες αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα με το αντικείμενο της απαλλοτρίωσης (τεχνικές δημόσιες υποδομές, κοινόχρηστοι χώροι, σχολεία, χώρος αρχαιολογικού ενδιαφέροντος κλπ.) και τον δημόσιο φορέα υπέρ του οποίου γίνεται η απαλλοτρίωση και εντάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες: απαλλοτριώσεις ιδιοκτησιών σε περιοχές εκτός σχεδίου πόλης και απαλλοτριώσεις ιδιοκτησιών σε περιοχές εντός σχεδίου πόλης για τις οποίες απαιτείται αλλαγή του ρυμοτομικού σχεδίου.
Τα προβλήματα που διαπιστώθηκαν από την καταγραφή και αξιολόγηση της ισχύουσας κατάστασης, επικεντρώνονται στις χρονικές καθυστερήσεις διεκπεραίωσης της διαδικασίας κήρυξης της απαλλοτρίωσης και αποζημίωσης των ιδιοκτητών, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα την δέσμευση της ιδιοκτησίας για χρονικά διαστήματα ακόμη και 10 ή 20 ετών χωρίς καταβολή της σχετικής αποζημίωσης
Κύρια γενεσιουργό αιτία των καθυστερήσεων αποτελεί η οικονομική αδυναμία των δημοσίων φορέων, κυρίως στις περιπτώσεις των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του Υπουργείου Πολιτισμού, να διαθέσουν τα ποσά που απαιτούνται για την καταβολή της αποζημίωσης, καθώς και η κίνηση της διαδικασίας απαλλοτρίωσης και δέσμευσης ιδιοκτησιών χωρίς να είναι διαθέσιμοι οι αναγκαίοι για την αποζημίωση πόροι. Πέραν των προβλημάτων αυτών, υπάρχουν και άλλα θεσμικά και επιχειρησιακά προβλήματα τα οποία συμβάλλουν παράλληλα στις παρατηρούμενες καθυστερήσεις. Τα προβλήματα αυτά αφορούν στην ελλιπή πληροφόρηση των θιγόμενων ιδιοκτητών, στην ανεπαρκή και μη χρηστική κωδικοποίηση των ισχυουσών ρυθμίσεων, στην απουσία υποχρεωτικών προδιαγραφών κατάρτισης της μελέτης Κτηματολογίου, στην οποία βασίζεται η διαδικασία της απαλλοτρίωσης, στην ύπαρξη ρυθμίσεων, των οποίων η κατάργηση ή αναπροσαρμογή θα διευκόλυνε τους θιγόμενους ιδιοκτήτες και τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες, και τέλος σε οργανωτικές αδυναμίες των εμπλεκόμενων υπηρεσιών.
Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών, από την Επιτροπή προτείνονται 6 δέσμες μέτρων με τα οποία:
· Επιταχύνεται σημαντικά και απλουστεύεται η διαδικασία απαλλοτρίωσης προς όφελος και των θιγομένων ιδιοκτητών και του Δημοσίου.
· Διευρύνονται τα δικαιώματα των θιγομένων ιδιοκτητών.
· Κατοχυρώνεται η έγκαιρη καταβολή των αποζημιώσεων ή στην αντίθετη περίπτωση η άρση της απαλλοτρίωσης σε εύλογο χρόνο.
· Ενισχύεται η διαφάνεια της διαδικασίας και η πληροφόρηση των θιγομένων ιδιοκτητών και άλλων ενδιαφερομένων.
· Διευκολύνονται οι υπηρεσίες που διαχειρίζονται την διαδικασία της απαλλοτρίωσης.
· Παρακολουθείται και αξιολογείται συστηματικά η εφαρμογή της διαδικασίας.
Τα προτεινόμενα μέτρα συνοψίζονται ως εξής:
α. Ενίσχυση των δικαιωμάτων και της πληροφόρησης των δικαιούχων
· Διεύρυνση των χρόνων δημοσιοποίησης και των προθεσμιών άσκησης ενστάσεων στο στάδιο της τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου και κατάρτισης του Κτηματολογικού Διαγράμματος και του Κτηματολογικού Πίνακα.
· Διεύρυνση των προθεσμιών κατάληψης των απαλλοτριούμενων ακινήτων.
· Απλούστευση των ενεργειών προβολής δικαιωμάτων του Δημοσίου με την αξιοποίηση του Εθνικού Κτηματολογίου και όπου αυτό δεν είναι ακόμη δυνατό με την μεταφορά σε προγενέστερο στάδιο της διαδικασίας των ενεργειών αυτών και την κατάργηση της υποβολής δικαιολογητικών από τους ενδιαφερόμενους για στοιχεία τα οποία διαθέτει η αρμόδια υπηρεσία.
· Παραγωγή και διάθεση του πληροφοριακού υλικού για την χρήση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, και την πληροφόρηση και διευκόλυνση των θιγομένων ιδιοκτητών και άλλων ενδιαφερομένων και διάθεσή του σε έντυπη μορφή και από το διαδίκτυο.
β. Έγκαιρη καταβολή των αποζημιώσεων - τήρηση των υποχρεώσεων του Δημοσίου
· Θεσμική διασφάλιση της υποχρέωσης καταβολής της αποζημίωσης από τον φορέα υπέρ του οποίου γίνεται η απαλλοτρίωση για τις απαλλοτριώσεις υπέρ οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης, με την καθιέρωση της διαδικασίας υποχρεωτικής καταβολής της αποζημίωσης σε δύο δόσεις: 50% της αντικειμενικής αξίας για την κήρυξη της απαλλοτρίωσης και το υπόλοιπο με παρακράτηση από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους από το Υπουργείο Εσωτερικών.
· Διασφάλιση της τήρησης εκ μέρους του Δημοσίου των υποχρεώσεών του σε ότι αφορά την ανάκληση ή την άρση της απαλλοτρίωσης με την θεσμοθέτηση διάταξης ανάκλησης ή άρσης της απαλλοτρίωσης "μη απαιτουμένης οποιασδήποτε ενέργειας των δικαιούχων "
· Περιορισμός της δυνατότητας επανακήρυξης της ίδιας απαλλοτρίωσης μέχρι δύο φορές.
γ. Θέσπιση χρονικών προθεσμιών για την επιτάχυνση της διαδικασίας
· Θεσμοθέτηση αποκλειστικών προθεσμιών για τις δικαστικές ενέργειες που περιλαμβάνει η διαδικασία απαλλοτρίωσης, τον ορισμό της δικασίμου και την έκδοση και καθαρογραφή των αποφάσεων προσδιορισμού της αποζημίωσης και αναγνώρισης των δικαιούχων στο Πρωτοδικείο και το Εφετείο.
· Θεσμοθέτηση συγκεκριμένων χρονικών προθεσμιών για τις διοικητικές ενέργειες των υπηρεσιών που χειρίζονται την διαδικασία απαλλοτρίωσης, και σε ορισμένες περιπτώσεις αποκλειστικών προθεσμιών.
· Θεσμοθέτηση αποκλειστικών προθεσμιών για τις ενέργειες λήψης αποφάσεων (Δημοτικό Συμβούλιο, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, ΥΠΕΧΩΔΕ) ή γνωμοδοτήσεων (Δημοτικά Διαμερίσματα, ΣΧΟΠ) στις περιπτώσεις αλλαγής ρυμοτομικού σχεδίου.
δ. Δομικές και διαδικαστικές ρυθμίσεις για την επιτάχυνση της διαδικασίας
· Ίδρυση ειδικών τμημάτων εκδίκασης των υποθέσεων απαλλοτρίωσης στα πρωτοδικεία και εφετεία των μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης , κλπ.) όπου ο μεγάλος αριθμός των υποθέσεων απαλλοτρίωσης το δικαιολογεί.
· Κατάργηση της διαδικασίας αναγνώρισης των δικαιούχων και την εφαρμογή του Εθνικού Κτηματολογίου ή, όπου αυτό δεν είναι ακόμη δυνατό, διεύρυνση της δυνατότητας διοικητικής αναγνώρισης των δικαιούχων έναντι της δικαστικής αναγνώρισης.
· Διευκόλυνση της συνεκδίκασης της δικαστικής αναγνώρισης δικαιούχων με την εκδίκαση του προσδιορισμού της αποζημίωσης, όταν είναι απαραίτητη η δικαστική αναγνώριση.
ε. Ενίσχυση της διαφάνειας
· Θεσμοθέτηση υποχρέωσης λογοδοσίας των δημόσιων φορέων, περιλαμβανομένων και των φορέων της αυτοδιοίκησης, με την μηχανογραφική παρακολούθηση της εξέλιξης των πράξεων απαλλοτρίωσης που χειρίζονται και της τήρησης των προβλεπόμενων προθεσμιών, και την δημοσιοποίηση των σχετικών στοιχείων από το διαδίκτυο.
στ. Οργανωτικές και τεχνικές βελτιώσεις
· Θεσμοθέτηση υποχρεωτικών τεχνικών προδιαγραφών για την κατάρτιση του Κτηματολογικού Πίνακα και του Κτηματολογικού Διαγράμματος, φωτογράφηση των ιδιοκτησιών και ηλεκτρονική τήρησή τους.
· Απλούστευση των ενεργειών προβολής δικαιωμάτων του δημοσίου με την αξιοποίηση του Εθνικού Κτηματολογίου και όπου αυτό δεν είναι ακόμη δυνατό με την μεταφορά σε προγενέστερο στάδιο της διαδικασίας των ενεργειών αυτών και την κατάργηση της υποβολής δικαιολογητικών από τους ενδιαφερόμενους για στοιχεία τα οποία διαθέτει η αρμόδια υπηρεσία.
· Πλήρης κωδικοποίηση -και περιοδική επικαιροποίηση - των διαδικασιών αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, σε συνδυασμό με την αναμόρφωση διατάξεων η εφαρμογή των οποίων έχει παρουσιάσει προβλήματα στην πράξη (π.χ. για τις διατάξεις επίταξης).
· Έκδοση -και τακτική επικαιροποίηση - λεπτομερών οδηγιών εφαρμογής της νομοθεσίας προς τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και έκδοση αντίστοιχων χρηστικών οδηγιών προς τους ενδιαφερόμενους ιδιοκτήτες.