ΟΙ ΒΑΡΒΑΡΟΙ ΣΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΑΠΟ ΤΟ sofokleous.gr

Η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει μια θεμελιώδη κρίση που δεν πρόκειται να λυθεί με επιθέσεις ενάντια στη διεθνή κερδοσκοπία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Υπουργών αναγκάστηκε να υποσχεθεί εκατοντάδες δις ευρώ στα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν ισχυρούς δημοσιονομικούς κινδύνους, κι αυτό αν και η ευρωπαϊκή οικονομία σαν σύνολο δεν βρίσκεται πράγματι σε κρίση. Αντιθέτως, οι περισσότερες εκθέσεις και οι σκληροί οικονομικοί δείκτες της υποδεικνύουν ανοδικές τάσεις, με τη μόνη χώρα που αντιμετωπίζει όντως σοβαρά προβλήματα, την Ελλάδα, να αντιπροσωπεύει μόνο το 3% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης.

Παρόλα αυτά η παρούσα κρίση αποτελεί μια σχεδόν υπαρξιακή πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση – εξ ου και τα τόσο μεγάλα ποσά – επειδή διακυβεύει ευθέως τη βασική αρχή της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης: τη φύση του κυρίαρχου κράτους. Η υπόθεση της Ελλάδας έχει θέσει το απλό αλλά δύσκολο ερώτημα: μπορεί ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε. να αφεθεί να χρεοκοπήσει;
Κατά τη μία προσέγγιση το κυρίαρχο κράτος είναι ιερό και απαραβίαστο. Η Ε.Ε. οφείλει να παρέμβει και να συνδράμει κάθε ‘αμαρτωλό’ κράτος μέλος της προκειμένου αυτό να ξανασταθεί στα πόδια του. Αλλά η άποψη αυτή προϋποθέτει πως όλα τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης συμμορφώνονται με τις οικονομικές αρχές της δημοσιονομικής σωφροσύνης και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Και πως τυχόν προβλήματα μπορεί να ανακύψουν μόνο εξαιτίας μη προβλέψιμων αντίξοων πληγμάτων, προσωρινών τοπικών πολιτικών δυσχερειών, και – ο προτιμωμένος ένοχος – των παράλογων αγορών.
Η προσέγγιση αυτή, εφαρμοζόμενη στην περίπτωση της Ελλάδας, σημαίνει πως η δημοσιονομική κρίση της χώρας οφείλεται στις υπερβολικές αντιδράσεις των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών στις τοπικές πολιτικές δυσχέρειες (υπερβολική αύξηση δαπανών της ελληνικής κυβέρνησης πριν τις τελευταίες εκλογές). Επιπλέον, η θέση αυτή υπαινίσσεται πως η Ευρώπη έχει τον πλήρη έλεγχο της κρίσης και πως οι ευρωπαϊκές αρχές έχουν επεξεργαστεί ένα αποτελεσματικό σχέδιο ικανό να επιλύσει όλα τα δημοσιονομικά και διαρθρωτικά προβλήματα της Ελλάδας. Εξ ου και το διαρκώς επαναλαμβανόμενο μότο του Νότου: «Το σχέδιο ΔΝΤ/ΕΕ θα πετύχει. Δεν υπάρχει περίπτωση χρεοκοπίας».
Η εναλλακτική προσέγγιση είναι πιο πραγματιστική και βασίζεται περισσότερο στους ευρωπαϊκούς κανόνες. Η λεγόμενη ‘προσέγγιση του Βορρά’ έχει ως αφετηρία της την υπόθεση ότι τα κράτη μέλη παραμένουν κυρίαρχες οντότητες, και πως μπορεί ένα κράτος μέλος να μην εφαρμόσει το απαιτούμενο πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής. Η προσέγγιση αυτή βρίσκεται ενσωματωμένη στη ρήτρα ‘απαγόρευσης οικονομικής συνδρομής’ (no bailout) που βρίσκεται στα ιδρυτικά έγγραφα του κοινού νομίσματος και συνεπάγεται ότι η κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για το δημόσιο χρέος της. Με βάση την προσέγγιση αυτή, σε περίπτωση που μια χώρα παραβιάζει τους βασικούς κανόνες του κοινού νομίσματος, υπάρχει περίπτωση χρεοκοπίας της.
Προφανώς οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν συμμετέχουν άμεσα σε αυτή τη συζήτηση. Αλλά παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στο συνολικό παιχνίδι. Ο κάθε κάτοχος ελληνικών κρατικών ομολόγων, ιδίως των μακροπρόθεσμων ομολόγων, θα πρέπει να υπολογίσει πόσο πιθανό είναι το πολιτικό σύστημα της Ελλάδας να καταφέρει να προωθήσει τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται ώστε η χώρα να συνεχίσει να εξυπηρετεί πλήρως το χρέος της (και στην ώρα του).
Η συλλογική κρίση των χρηματοπιστωτικών αγορών για την οικονομική και δημοσιονομική πολιτική κάθε κυβέρνησης εκφράζεται με το αφάλιστρο κινδύνου που καταβάλλει η κυβέρνηση για το εξωτερικό χρέος της. Οι αμφιβολίες των χρηματοπιστωτικών αγορών οδηγούν σε υψηλότερα ασφάλιστρα κινδύνου, με αποτέλεσμα μια κυβέρνηση που ήδη αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα να δυσκολεύεται ακόμα περισσότερο να αναχρηματοδοτήσει το χρέους της. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές συχνά κάνουν λάθος στις κρίσεις τους. Αλλά αποτελούν ένα συντελεστή της οικονομικής ζωής που δεν μπορούμε απλά να ξορκίσουμε ή να εκβάλλουμε.
Θα μπορούσε να φέρει κανείς την αντίρρηση ότι ο διαχωρισμός μεταξύ των προσεγγίσεων του ‘Βορρά’ και του ‘Νότου’ σήμερα αφορά το ακαδημαϊκό επίπεδο, επειδή όντως δεν υπάρχει περίπτωση χρεοκοπίας, καθώς μια ελληνική, ας πούμε, χρεοκοπία, θα μπορούσε να προκαλέσει καταστροφικές αντιδράσεις στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. Αλλά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δημιούργησε επίσης μια ‘Δύναμη Κρούσης’ υπό την ηγεσία του προέδρου της ΕΕ Χέρμαν Βαν Ρομπί, προκειμένου να επεξεργαστεί συγκεκριμένες προτάσεις μεταρρύθμισης της ΟΝΕ.
Η βασική επιλογή που καλείται να κάνει αυτή η ομάδα είναι απλή: οι προσπάθειές της θα στοχεύσουν αποκλειστικά και μόνο στην αποτροπή της πτώχευσης (συμπεριλαμβάνοντας μια δημοσιονομική στήριξη δίχως τέλος), ή θα δει και αν πρέπει να υπάρξουν προετοιμασίες απέναντι στην ενδεχόμενη πτώχευση ενός κράτους μέλους ώστε να απαλυνθούν οι συνέπειες σε περίπτωση που κάτι τέτοιο τελικά συμβεί;
Η πρώτη επιλογή ενέχει την επεξεργασία μέτρων που θα μας αποδώσουν περίπου ‘κάτι παραπάνω από τα ίδια’ – δηλαδή την ενίσχυση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης με περισσότερες προβλέψεις για την εποπτεία και τη συνεργασία σε επίπεδο οικονομικών πολιτικών. Αλλά η προσέγγιση αυτή δεν απαντά στο βασικό ερώτημα: τι θα γίνει αν το πλαίσιο δεν αποδειχθεί αποτελεσματικό; Όσο οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν κατορθώνουν να απαντήσουν αυτό το ερώτημα, οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα συνεχίσουν να αμφιβάλλουν για την μακροπρόθεσμη σταθερότητα του ευρώ.
Δεν είναι δυνατή η σταθεροποίηση της Ευρωζώνης σε πολιτικούς και οικονομικούς όρους δίχως την εισαγωγή ενός στερεού πλαισίου για την επίλυση κρίσεων και τη δυνατότητα αντιμετώπισης της στάσης πληρωμών ενός κράτους μέλους. Η προσέγγιση σύμφωνα με την οποία είναι αδύνατη η χρεοκοπία κράτους μέλους, συνεπάγεται ότι το ευρώ πρέπει να στηριχθεί από μια πολιτική, ή έστω, από μια δημοσιονομική ένωση.
Αυτή είναι η επιλογή με την οποία έρχονται τώρα αντιμέτωποι οι Ευρωπαίοι ηγέτες: είτε να κάνουν το ριζοσπαστικό βήμα προς την πολιτική ολοκλήρωση ή την ολοκλήρωση σε επίπεδο πολιτικών, είτε θα θεσπίσουν ένα ξεκάθαρο πλαίσιο που θα αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις της χρεοκοπίας ενός κράτους μέλους το οποίο δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στους βασικούς κανόνες της ΟΝΕ. Όσα λεφτά και να δώσουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν θα καταφέρουν να υπεκφύγουν αυτού του κρίσιμου ζητήματος.